Erzurum Valisi Seyfettin Azizoğlu, 9. Kolordu Komutanı Korgeneral Uğur Tarçın ve Erzurum Büyükşehir Belediye Başkanı Mehmet Sekmenin de katıldığı törende ilk olarak Atatürk Anıtına çelenk konuldu.
Saygı duruşu ve akabinde okunan İstiklal Marşı sonrası Başkan Mehmet Sekmen, günün anlam ve önemini belirten bir konuşma yaptı.
Başkan Sekmen, Erzurum Kongresi, enkaz altında kalan milletimizin yeniden hayata dönmesini sağlayarak, ulusumuzun ebedi varlığını tüm dünyaya göstermiştir dedi.
1914 yılında başlayan ve 1918 yılında sona eren Birinci Dünya Harbi, devletimiz için çetin şartlar altında geçti. Pek çok cephede düşmana karşı savaşan evlatlarımızın yüz binlercesi şehit olup kara toprağın bağrına düştü diyen Başkan Sekmen, sözlerini şöyle sürdürdü:
Güzel memleketimiz, maalesef, savaşın yenik tarafında sayıldı ve 30 Ekim 1918de, İtilaf Devletleriyle, Mondros Mütarekesini imzalamak zorunda kaldı. Hatırlandığı gibi; bu anlaşmanın bir sonucu olarak ordularımız terhis edildi. Askerlerimizin silahları toplandı. Limanlarımıza, kışlalarımıza el konuldu. Bu felaketler yaşanırken Yunanlılar İzmire asker çıkardı. Düşman donanması İstanbula girdi. Karadeniz ve Doğu Anadoluda hain planlar devreye sokuldu. Akdeniz bölgesinde Fransızlar ve İtalyanlar her türlü fesadı çevirir oldu.
Vatan bir bütündür, parçalanamaz
Başkan Sekmen, Erzurum Müdafaayı Hukuk Cemiyeti de, Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgesi dâhil, bölge illerinden gelen delegelerle, Erzurumda büyük bir kongre düzenledi diye konuştu.
İşte, o karanlık günlerde, Mustafa Kemal Paşa, 3üncü Ordu Müfettişi sıfatıyla, Millî Mücadeleyi teşkilâtlandırmak üzere, İstanbuldan, vapurla Anadoluya geçti diyen Başkan Sekmen, şöyle devam etti:
Mustafa Kemal Atatürk, 19 Mayıs 1919 tarihinde Samsuna çıktı. Havza-Amasya-Tokat-Sivas-Erzincan üzerinden 3 Temmuz 1919 günü Erzuruma geldi. 23 Temmuzda toplanan Erzurum Kongresine Başkan seçildi. Mustafa Kemal Paşanın genel durumu izah eden açılış konuşmasından sonra çalışmalara geçildi. 7 Ağustos 1919da sona eren kongrede alınan kararlar milletimizin kurtuluşunu ve Cumhuriyetimizin doğuşunu sağladı. 23 Temmuz Erzurum Kongresinde milletimizin kaderini değiştiren şu önemli kararlar milli iradenin temellerini attı: Milli sınırlar içerisinde Vatan bir bütündür, parçalanamaz. Kuvayı Milliyeyi amil ve iradeyi hâkim kılmak esastır. Manda ve himaye kabul edilemez. Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı Osmanlı Hükümetinin dağılması halinde, millet topyekûn kendisini savunacak ve direnecektir Kongrenin son günü olan 7 Ağustosta kapanış konuşmasını yapan Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Erzurum Kongresini şöyle özetlemiştir: Kongre; bütün cihana karşı milletimizin mevcudiyetini ve birlikteliğini gösterdi. Tarih; kongremizi şüphesiz ender ve büyük bir eser olarak kaydedecektir. Bu duygu ve düşüncelerle Erzurum Kongresinin gerçekleşmesine katkı sunan başta Türkiye Cumhuriyetimizin kurucusu Gazi Mustafa Kemal Atatürk olmak üzere, hamiyetperver vatan evlatlarını, şanlı ecdadımızı ve şehitlerimizi saygı, minnet ve şükranla anıyorum.
Konuşmaların ardından tarihi kongre binasında Erzurum Kongresi canlandırıldı, sanat sergisinin açılışı yapıldı.