Erzurum’un koruyucuları Aziziye Tabyaları

Eğitimci-Araştırmacı Yazar Abdurrahman Zeynal beraberindekilerle birlikte, Aziziye Tabyaları’nda bulunan Nene Hatun’un mezarını ziyaret etti. Ziyaret sonrası açıklama yapan Zeynal, Aziziye Tabyaları'nın Erzurum'un koruyucuları olduğunu belirtti.

“Anadolu’da Erzurum’u müdafaa edemeyen, dünyada ve tarihte hiçbir devlet Anadolu’yu müdafaa edememiştir”

Aziziye Tabyaları'n yapılmasındaki amacın Anadolu’yu savunmak olduğunu ifade eden Yazar Abdurrahman Zeynal, “1828-1829 Osmanlı-Rus harbinde Ruslar Erzurum’u birinci defa işgal ediyorlar. Erzurum’un nüfusu 130 binden o tarihte 15 binlere kadar düşüyor. 115 bin insan Erzurum’dan muhacir olarak Anadolu’nun diğer illerine gidiyor. Sonra Osmanlı Devleti, Erzurum’u geçeceği tahminini yaparak bulunduğumuz bu alanda ve mücavir alanlarda 23 adet tabya yapıyor. Şimdi bu tabyaların amacı muhtemel bir Rus taarruzuna karşılık şehri savunmak, Anadolu’yu savunmaktır. Çünkü Anadolu’da Erzurum bir kilit kapıdır. Kilit yerde Anadolu’da Erzurum’u müdafaa edemeyen dünyada ve tarihte hiçbir Devlet Anadolu’yu müdafaa edememiştir. Osmanlı bunun şuurundadır yani farkındadır. Erzurum ahalisinin de destekleri ile şu an bulunduğumuz yerde Aziziye ve Mecidiye tabyalarını inşa ediyor. 1877-1878 Osmanlı Rus harbinin cereyan ettiği ve sonuçlandığı nokta olarak şu an burada bulunuyoruz. 1877 yılında yani tarihteki 93 Harbi olarak bilinen Kars yöresinde saldırılarda 5 meydan muharebesi oluyor. Bunların 4’ünü Osmanlı Ordusu kazanıyor, beşinciyi Ruslar kazanınca Osmanlı Ordusu 15 Ekim’den 4 Kasım’a doğru çekilerek bulunduğumuz yerlere geliyorlar. Şehir savaşa hazırlanmıştır. Zaten şehirde kadınlar, kızlar, nineler ve gelinler kalmıştır. Yani ihtiyarlar kalmıştır. Çünkü eli silah tutan tüm erkekler cephededir. 8 Kasım’ı 9 Kasım’a bağlayan gece, bir kısım Ermenilerinde yardımı ile Ruslar, Aziziye üç tabyasına girerler. Gece Mehmetçik uykudadır. Geçiş sebepleri de parolayı bilmeleri, patika yolları bilmelerinden kaynaklanmaktadır. Sonuçta 1300 veya 1600 Mehmetçik Aziziye üç tabyası denilen yerde uykudayken şehit edilirler. Oradan Aziziye iki tabyasına doğru gelirken çatışma başlar. Burada bulunduğumuz Yarbay Bahri Bey bulunmaktadır. Yarbay Bahri Bey uykudan askeri kaldırır ve Ruslara karşı gece taarruzu başlar. Gece savaşı olurken buradan şehre haber gönderilir. Haberi ilk duyan Ayaz Paşa müezzini Abdullah Efendidir. Abdullah Efendi ezanı davudi sesiyle okur, sonra Allah’ını seven, namusunu seven, dinini seven, vatanını seven, Mehmet’in askerin imdadına koşun diye nida eder. O gün Erzurumlu kadını ile kızıyla, çocuğu ile buraya koşarak gelirler, bu gelişte yalın ayak, başı açık, öğlene kadar burada Ruslarla büyük bir mücadele meydana gelir. Öğlen üzeri Ruslar yüzlerce ölü vererek tabyalardan çekilmek zorunda kalırlar. Dolayısıyla Aziziye Destanı veya Aziziye Zaferi olarak tarihe geçen olay burada gerçekleşmiş olur” dedi.

“Dünyada düzenli ordulara karşı kadınların savaştığı tek yer Aziziye Tabyaları’dır”
Aziziye Tabyaları’nın Anadolu için önemli bir yere sahip olduğunu kaydeden Yazar Zeynal, “Buranın önemi şu, eğer o gün Osmanlı Erzurum’da kaybetmiş olsaydı İskenderun Körfezine kadar hiçbir askeri birliğimiz yoktu. Ruslar o gün sıcak denizlere inecekti. Dolayısıyla sıcak denizlere Rusların hayalinin gömüldüğü nokta Aziziye Tabyaları’dır. Bu anlamı ile tarihi önemi fazladır. Buranın bir diğer önemi ise bu savaşta kadınların ön saflarda olmasıdır. Dünyada düzenli ordulara karşı kadınların savaştığı hiçbir yer yoktur. Yalnızca Aziziye Tabyaları vardır. Dolayısıyla kahramanı kadın olan şehir yalnızca Erzurum’dur diyebiliriz. Bu tarihte de böyledir. Nene Hatun’u biliyorsunuz 1955 yılında vefat ettiği zaman 3. Ordunun kararıyla ve o yıl, yılın annesi olarak seçilmesi hesabıyla ordu buraya törenle getiriyor. Törenle defin işlemleri yapılıyor. O günden beri anıt mezar vardı. Şimdi yeni bir anıt mezar yapılıyor. Ümit ediyorum ki eskisinden çok daha görkemli, çok daha tarihe veya şanına layık bir mezar yapılacak önümüzdeki günlerde. Buda ister istemez mutlu etmektedir” açıklamalarında bulundu.

Aziziye Tabyaları Tarihçesi
Erzurum-Kars karayolunun geçtiği Hamamderesi'ni kontrol altında tutmak için 1867-1872 yıllan arasında Sultan Abdülaziz tarafından Karskapı’nın kuzeyinde bulunan Topdağı’nın güney ucunda, 2068 metre yükseklikte konumlandırılan 1 Numaralı Aziziye Tabyası'nın günümüze ancak çok az bir kısmı sağlam olarak ulaşabilmiştir. Güneyden kuzeye yan yana üç tane olan Aziziye Tabyaları “C” şeklinde bir planla konumlandırılmışlardır. 1877 - 1878 Osmanlı - Rus Savaşı’nda (93 Harbi) kahramanca çarpışmalara sahne olmuştur. Deveboynu’nda düşmana yenilen Osmanlı Kuvvetleri geri çekilmeye başlayınca Rus Ordusu, Erzurum’u kuşatma hazırlıklarına başladı. Şehrin çarpışmasız teslim edilmesi önerisi kabul edilmeyen Ruslar, Topdağı tarafından Aziziye Tabyaları’na doğru yoğun topçu atışıyla saldırıya geçti. Saldırı neticesinde 2 ve 3 numaralı Aziziye tabyaları Rusların eline geçti.1 Nolu Aziziye Tabyası Komutanı Yarbay Bahri Bey’in üstün cesareti ve askeri bilgisi sayesinde Ruslara teslim olmaz. Rusların tabyaları işgal ettiğini öğrenen, Nene Hatun’un da arasında bulunduğu Erzurum Halkı Osmanlı askerlerinin yardımına koştu ve göğüs göğüse kanlı çarpışmalardan sonra Rus Ordusu bozularak tabyalardan geri çekilmek zorunda kaldı. 2 Nolu Aziziye Tabyası, Aziziye 1 ve Aziziye 3 Tabyası ile birlikte 8 Kasım 1877 gecesinde yapılan Rus baskınında saldırıya uğramıştır. 2 No'lu Aziziye tabyası Ruslar tarafından işgal edilen ilk tabya olduğu gibi kurtarılan ilk tabyada burası olmuştur.